شیمی درمانی (دارو درمانی)
شیمی درمانی
سلول های بدن به طور طبیعی در حال رشد و تکثیر هستند و تا حد معینی رشد کرده و به تعداد مشخصی تقسیم می شوند ولی سلول سرطانی، سلولی است که تکثیر شدن آن از کنترل بدن خارج شده و لذا می تواند سلول های غیر طبیعی با توان تکثیر زیاد تولید کند. این سلول ها، هم شکلشان غیر طبیعی است و هم رفتارشان. به علاوه، تمایل به دست اندازی (متاستاز) به سایر نقاط بدن را نیز دارند.
شیمی درمانی نوعی از درمان سیستمیک (که همه بدن را تحت تاثیر قرار می دهد) می باشد که بعنوان درمان کمکی در بیشتر سرطانها کاربرد دارد. شیمی درمانی باعث نابودی و انهدام سلولهای سرطانی یا توقف رشد آنها می شود. داروهای مصرف شده در شیمی درمانی تکثیر سلولی را مهار می کند و با این کار جلوی رشد سلولهای سرطانی را گرفته و آنها را به سمت نابودی می‌برد. شیمی درمانی به دو شکل تزریقی و خوراکی به کار می رود. باید توجه داشت که این داروها ممکن است بر برخی سلول های طبیعی مانند مو، ابرو، مژه هم اثر ناخوشایند داشته باشند، ولی پس از پایان دوره شیمی درمانی اکثر سلول های طبیعی به حالت اول خود بر می گردند. عوارض شیمی درمانی در تمام افراد بروز نمی کند بلکه تنها در برخی افراد دیده می شود که این امر بستگی به وضعیت روحی و جسمی هر بیمار دارد. داروهای شیمی درمانی بر سلول های که رشد و تکثیر زیادی دارند مانند فولیکول مو، مخاط دستگاه گوارش و از همه مهمتر سلول های مغز استخوان که گلبول قرمز، سفید، پلاکت تولید می کنند اثر بیشتری می گذارد. از آنجاییکه بعضی از سلول های بدخیم به برخی از داروهای شیمی درمانی مقاومند، به همین خاطر اغلب در یک رژیم شیمی درمانی برای سرطان پستان از چند دارو با هم استفاده می شود.
اهداف استفاده از شیمی درمانی اجوانت در سرطان پستان
1- از بین بردن تمام سلول های سرطانی که امکان دارد در بدن پخش شده باشند با هدف پیشگیری از عود کنسر و افزایش عمر بیمار
2- کنترل پیشرفت بیماری و بهتر کردن کیفیت زندگی بیمار؛ مثلا در بیمارانی که پس از چندین بار عود، تومور در تمام بدن گسترش یافته است
3- تخفیف علائم ناشی از رشد تومور؛ مثلا در بیمارانی که بعد از چند بار عود، تومور تمام بدن را درگیر کرده باشد برای کاهش اندازه تومور، کنترل درد، کنترل خونریزی و کاهش مشکلات تنفسی به کار می رود
4- گاهی شیمی درمانی قبل از جراحی اصلی به کار می رود که به آن، درمان نئواجونت گفته می شود. در این مورد هدف، کاهش اندازه تومور برای تسهیل عمل جراحی می باشد
طریقه و روش استفاده از شیمی درمانی
شیمی درمانی اغلب به صورت تزریق داخل وریدی انجام می گیرد. راه های دیگری مثل مصرف داروهای خوراکی، استفاده از داروهای موضعی و تزریق داخل شکم نیز وجود دارند که کمتر استفاده می شوند. معمولا به صورت تزریق سرپایی در مطب، درمانگاه یا بیمارستان و توسط پرستار متخصص شیمی درمانی، انجام می گیرد. دارو به فواصل معین هر هفته، یا هر 2 هفته یا هر 3 هفته یک بار تزریق می شود و تعداد دوره های درمان نیز بین 4، 6، 12 یا حتی 16 دوره متغیرند. نوع دارو و رژیم مورد استفاده، در بیماران متفاوت، ولی اغلب به شکل تزریق داخل وریدی از راه سرم است. زمان انفوزیون دارو بین 0.5 تا 4 ساعت متفاوت می باشد.
نکات قابل توجه قبل از شروع شیمی درمانی
1- پزشک انکولوژیست باید در جریان مصرف تمام داروهایی که برای بیماری های زمینه ای دیگر مصرف می شوند، قرار گیرد مثلا کلسیم و داروهای ضد فشار خون
2- در طول مدت شیمی درمانی، مصرف هرگونه ویتامین، بدون اجازه پزشک ممنوع می باشد، زیرا بعضی از ویتامین ها اثرات داورهای شیمی درمانی را کاهش می دهد. باید توجه داشت خستگی در طول درمان از عوارض مصرف داروهاست نه به خاطر کمبود مواد معدنی یا ویتامین ها
3- از خوردن آجیل، گردو و پسته کهنه جدا خودداری شود
4- اگر سابقه حساسیت به ادویه جات گزارش شود، در طول شیمی درمانی باید از مصرف آنها خودداری کرد
عوارض داروهای شیمی درمانی
شایع ترین عوارض عبارتند از: تهوع و استفراغ، بی اشتهایی، اسهال، یبوست، ناراحتی دهان و گلو، ریزش مو، احتمال عفونت، ناراحتی پوستی، نامنظم شدن عادت ماهانه و یا قطع آن در خانم ها، احساس ضعف و خستگی و تنگی نفس، خواب رفتگی و گز گز در انگشتان، اختلال در تعادل، تورم صورت، دست ها، پاها و یا شکم
جهت کنترل عوارض شیمی درمانی چه باید کرد؟
- کنترل تهوع و استفراغ
داروهای شیمی درمانی اغلب دلیل تحریک مخاط روده هستند در نتیجه داروهایی برای جلوگیری از حالت تهوع و استفراغ تجویز می کنند
1- کاهش حجم هر وعده غذا و افزایش دفعات غذا خوردن
2- مصرف مایعات، یک ساعت قبل از غذا نه همراه آن
3- خوردن غذاهای خشک و سرد
4- اجتناب از مصرف غذاهای چرب و سرخ کرده
5- اجتناب از مصرف غذاهای داغ و ادویه دار
6- اقدام به مصرف غذا قبل از گرسنگی
7- خوردن غذا به صورت آهسته و استراحت یک ساعت پس از خوردن غذا
8- استفاده از نوشیدنی های خنک به طور مداوم و با کمک نی در طول دوره شیمی درمانی
9- نوشیدن روزانه 3 لیتر (12 لیوان)
10- اجتناب از خوردن، قبل از شیمی درمانی و استفاده از غذای سبک بعد از آن
11- سرگرم کردن خود با کتاب و تلوزیون و فعالیت های دیگر هنگام تهوع تا فکر فرد از تهوع و استفراغ منحرف شود
12- اجتناب از خوابیدن زمانی که تهوع و استفراغ شدید است
13- استفاده از گوشت سفید، مثل مرغ و ماهی سه روز اول پس از انجام شیمی درمانی، پس از این مدت می توان از گوشت قرمز به خصوص ماهیچه استفاده کرد
14- جلوگیری از رفت و آمد افرادی که بوهای تندی مثل سیگار و عطر تند از آنها به مشام می رسد در اطراف بیمار
15- استراحت به صورت نشسته تا 2 ساعت و اجتناب از دراز کشیدن
16- از آنجا که بسیاری از داروهای شیمی درمانی از راه بزاق ترشح و وارد دهان شده و این موضوع باعث بدتر شدن تهوع می گردد؛ لذا پیشنهاد می شود از مصرف هر ماده ای که ترشح بزاق را خیلی زیاد می کند، مانند ترشی ها، لیمو، ادویه، فلفل و ... خصوصا در چند روز اول پس از شیمی درمانی اجتناب شود و یا از خوردن غذاهایی که جویدن زیاد لازم دارند، مثل نان سنگک خودداری گردد و مصرف موادی که خوردن آنها به جویدن احتیاج ندارد، مثل پوره سیب زمینی پیشنهاد می گردد.
17- اقدام به تنفس عمیق از راه دهان در زمان تهوع
18- در صورت عدم موفقیت روش فوق، یک لیتر سرم قندی نمکی هر 8 ساعت تزریق نموده و داخل هر لیتر یک آمپول ضد تهوع اضافه می شود.
- رفع بی اشتهایی
معمولا بی اشتهایی در چند روز اول پس از شروع هر دوره درمانی به وجود می آید. برای رفع بی اشتهایی نکات زیر باید رعایت شوند.
1- کاهش حجم هر وعده غذا و افزایش دفعات غذا خوردن
2- قدم زدن قبل از غذا خوردن
3- اختلال در پرزهای چشایی در اثر داروهای شیمی درمانی ممکن است، باعث کاهش اشتها به گوشت و فراورده های گوشتی شود، با زدن چاشنی ها و سس های گوناگون به گوشت می توان آن ها را خوشمزه کرد
4- استفاده از غذاهایی با ظاهر اشتها آور
5- در صورت امکان خوردن غذا به همراه خانواده و دوستان
6- مشورت با پزشک در خصوص مصرف ترکیبات امگا 3 قبل از مصرف غذا در طی شیمی درمانی جهت بهبود اشتها
- رفع اسهال و یبوست
اسهال، درد و انقباض شدید شکم باید با پزشک معالج در میان گذاشته شود و نکات زیر رعایت گردد:
1- استفاده از مایعات فراوان، مانند آب، آب سیب، چای کمرنگ
2- اجتناب از مایعات خیلی سرد و یا خیلی گرم و نوشابه های گازدار
3- استفاده از غذا به مقدار کم و دفعات متعدد
4- اجتناب از خوردن غذاهایی که باعث درد شکم می شوند، مانند قهوه، سوپ، کلم، گل کلم، ادویه ها و شیرینی ها
5- استفاده از موز، مرکبات و سیب زمینی
6- در صورت بروز تب، بلافاصله با پزشک معالج تماس گرفته شود
7- در صورت بروز یبوست ضمن اطلاع به پزشک، توصیه می شود:
1- استفاده از مایعات فراوان
2- استفاده از غذاهای نرم
3- استفاده از میوه، سبزی های پخته و نان سبوس
4- افزایش فعالیت و حرکت
5- اجتناب از مصرف شیاف و ملین به صورت خودسرانه
6- مصرف شربت MOM و لاکتولوز زیر نظر پزشک معالج
- برطرف کردن ناراحتی دهان و گلو
بعضی داروهای شیمی درمانی ممکن است، باعث خشکی و یا زخم شدن دهان شده و یا در وقت فرو دادن غذا و یا جویدن اشکالاتی به وجود آورند. رعایت نکات زیر می تواند به حل این مشکل کمک کند:
1- استفاده از مایعات فراوان
2- مکیدن آب نبات های کم شیرین
3- استفاده از خوراکی های آبدار مانند بستنی، ژله و عصاره گوشت
4- استفاده از غذاهای نرم
5- اجتناب از مصرف خوراکی های اسیدی، مثل گوجه فرنگی، پرتقال و غذاهای ترش
6- تمیز نگه داشتن دهان و لثه
7- استفاده از مسواک نرم و آرام مسواک زدن به دندان ها
8- قرقره محلول های دهانشویه، روزی چندبار این کار را می توان با مخلوط کردن یک قاشق چای خوری نمک و یک قاشق چای خوری جوش شیرین در 6 لیوان آب جوشیده ی ولرم انجام داد
9- اجتناب از کشیدن سیگار
10- اطلاع به پزشک در صورت زخم شدن دهان
- ریزش مو
چون سرعت رشد و تکثیر سلول های پیاز مو بسیار زیاد است، ممکن است در اثر شیمی درمانی به آن ها به طور موقت آسیب برسد که پس از قطع دارو متوقف می شود و موها به حالت طبیعی در خواهند آمد. برای مقابله با این مشکل موارد زیر توصیه می شود:
1- کوتاه کردن موها قبل از شروع درمان
2- استفاده از کلاه یا روسری نخی
3- اجتناب از شانه زدن سفت و استفاده از شانه دانه درشت برای شانه کردن موها
4- اجتناب از رنگ کردن و فر کردن موها
5- استفاده از کلاه گیس در صورت تمایل
باید بدانید این عارضه زود گذر است و پس از خاتمه درمان و گاهی در طول درمان موها شروع به رشد می کنند
- خطر ابتلا به عفونت های مختلف
به دلیل تاثیر مستقیم بیشتر داروهای شیمی درمانی بر روی مغز استخوان که محل تولید سلول های خونی است، مغز استخوان کم کار می شود و چون گلبول های سفید که در پیشگیری از عفونت و مبارزه با میکروب ها کمک بزرگی می کنند، در مغز استخوان ساخته می شوند. در هنگام شیمی درمانی کاهش گلبول های سفید به چشم می خورد، در نتیجه احتمال ابتلا به بیماری های عفونی افزایش می یابد. بنابراین جهت کاهش ابتلا به عفونت نکات زیر بایستی رعایت شوند:
1- شستن دست ها، مخصوصا قبل از صرف غذا و بعد از اجابت مزاج
2- اجتناب از تماس و نزدیک شدن به کسانی که بیماری های عفونی مثل سرماخوردگی دارند
3- اجتناب از تماس با بچهای تازه واکسینه شده
4- پرهیز از محیط های شلوغ در طی دوره ی درمان
5- پرهیز از مصرف سبزی ها و میوه های خام در طی دوره ی درمان
6- دقت در هنگام کوتاه کردن ناخن ها تا به انگشتتان صدمه ای نرسد و زخم نشوند
7- استفاده از مسواک نرم جهت کاهش احتمال زخم شدن دهان و لثه
8- عدم استفاده از تیغ، جهت تراشیدن موها
9- دوش گرفتن به صورت روزانه و خشک کردن بدن با حوله به آرامی
10- عدم دستکاری جوش های صورت یا بدن
11- در صورت ابتلا به هر گونه عفونت، سریعا به پزشک اطلاع داده شود. علایم عفونت عبارتند از:
علامت های عفونت های ادراری، شامل سوزش ادرار به خصوص هنگام تخلیه ی ادرار و تغییر رنگ ادرار
سرفه شدید و یا زخم شدید دهانی
احساس ناخوشی و درد غیر عفونی
خونریزی غیر طبیعی از بینی، لثه و مشاهده خون در ادرار و مدفوع
قرمزی، التهاب و ورم در ناحیه تزریق
12- هرگونه تغییرات رنگ ترشحات واژینال (مبهل) و یا افزایش میزان آن و یا خارش در قسمت خارجی ناحیه تناسلی حتما به پزشک معالج اطلاع داده شود
13- درد یا خونریزی در ناحیه ی مقعد در هنگام دفع بلافاصله به پزشک معالج اطلاع داده شود
- خستگی
یکی از عوارض شیمی درمانی، خستگی شدید است که پس از دو الی چهار هفته پس از خاتمه درمان از بین می رود
1- انجام برنامه و فعالیت زندگی تا حد تحمل
2- استراحت در بین فعالیت های روزانه
- تغییرات پوستی
داروهای شیمی درمانی ممکن است باعث تغییرات جزئی مثل قرمز شدن، خشک شدن، پوسته پوسته شدن و خارش در پوست شوند و یا جوش های کوچکی زیر پوست پیدا شود که اکثر این علایم به مرور رفع و نیاز به درمان خاصی ندارد. این خارش و قرمزی پوست به خصوص در ناحیه چین های بدن و کشاله ران یا زیر بغل بیشتر دیده می شود که شبیه به عرق سوز شدن بدن هست که باید به پزشک معالج اطلاع داده شود.
- نامنظم شدن عادت ماهانه یا قطع قاعدگی
شیمی درمانی می تواند باعث نامنظم شدن عادت ماهانه و یا قطع آن شود و تا پایان دوره درمان ادامه داشته باشد. در صورت زیاد شدن خونریزی عادت ماهانه و یا کم شدن آن و یا کم شدن فاصله بین دو عادت ماهانه به پزشک خود اطلاع دهید. کاهش خونریزی قاعدگی و حتی قطع آن در شیمی درمانی اتفاقی طبیعی است. این امر با علایم یائسگی مثل گر گرفتن همراه است.
- خواب رفتگی و گزگز در انگشتان و اختلال در تعادل
شیمی درمانی ممکن است تغییراتی در اعصاب حسی ایجاد کند و باعث عوارضی مثل خواب رفتگی انگشتان دست و پا و یا اختلال در حرکت و از دست دادن تعادل شود که معمولا گذرا بوده و با قطع دارو به تدریج برطرف می شود.
- تورم در صورت، دست ها، پاها و شکم
بعضی از داروهای شیمی درمانی ممکن است باعث تغییرات هورمونی و در نتیجه افزایش مایعات داخل بافت ها و باقی ماندن مایع زیاد در بدن شوند، اگر در ناحیه صورت، دست ها، پاها و یا شکم تورم مشاهده شد، باید حتما با پزشک در میان گذاشته شود و همچنین توصیه می شود از مصرف زیاد نمک پرهیز شود.
- خونریزی
اگر مقدار پلاکت های خون کم شود احتمال خونریزی به صورت های مختلف بالا می رود. جهت کم کردن خطر خونریزی بایستی نکات زیر رعایت شود:
1- عدم مصرف داروها، حتی آسپرین و مسکن های دیگر بدون اجازه پزشک
2- استفاده از مسواک نرم و تمیز کردن لثه ها با وسیله نرمی مثل پنبه
3- عدم تحریک بینی برای تمیز کردن آن با انگشت یا وسیله دیگر
4- دقت در حین استفاده از وسایل برنده ای، مانند چاقو برای جلوگیری از بریدگی و خراش
5- اجتناب از دست زدن به وسایل داغ جهت جلوگیری از سوختن پوست
6- اجتناب از کارهای سخت بدنی و ورزش
7- اطلاع به پزشک معالج در صورت بروز دانه های قرمز رنگ در پوست در ناحیه ساق پا و شکم
8- اطلاع به پزشک در صورت بروز کبودی و خونمردگی زیر پوستی
9- اطلاع به پزشک در صورت رویت خون در ادرار
10- اطلاع به پزشک در صورت خونریزی از مقعد یا رویت مدفوع سیاه
سوالات مهمی که امکان دارد برای شما پیش بیاید:
آیا شیمی درمانی درد دارد؟
معمولا مصرف داروهای شیمی درمانی درد ندارد، و در صورت احساس درد باید به پزشک معالج فورا اطلاع داد. بعضی از داروهای شیمی درمانی در طول 24 یا 48 پس از تزریق باعث ایجاد دردهای استخوانی و مفصلی می شوند علل الخصوص تاکسان ها در این موارد با پزشک خود باید ارتباط گرفته. مصرف سه الی چهار استامینوفن تجویز می شود.
دوره درمان یا شیمی درمانی چه مدت طول می کشد؟
مدت درمان و فاصله بین درمان ها به نوع دارو و رژیم به کار برده شده بستگی دارد.
معمولا به گونه ای فاصله بین دو تزریق تعیین می شود که سلول های طبیعی آسیب دیده فرصت کافی برای رشد و ترمیم داشته باشند.
آیا در طول شیمی درمانی می توان بچه دار شد؟
در طول دوره شیمی درمانی نباید باردار شد، اما روابط زناشویی ممنوع نیست.
آیا درمان با داروهای شیمی درمانی برای اطرافیان خصوصا بچه ها ضرر دارد؟
خیر داروهای شیمی درمانی برای اطرافیان ضرر ندارد اما همیشه باید توجه داشت که ممکن است اطرافیان برای فرد شیمی درمانی شده خطرناک باشند، مثلا کسی که سرماخورده است و علایم ندارد می تواند ویروس را به فرد شیمی درمانی شده می گردد که بسیار خطرناک است.
آیا در طی درمان، می شود موها را رنگ یا فر کرد؟
خیر. زیرا ریزش مو را افزایش می دهد.
آیا در طی دوره ی شیمی درمانی می شود به شغل خود ادامه داد؟
در صورتی که شغل، سخت و زیان آور نباشد و باعث خستگی نشود، ادامه دادن به کار در بهبود وضعیت نیز کمک کننده است.
آیا در طی دوره شیمی درمانی می توان ورزش کرد؟
انجام ورزش های سبک مانند شنا و پیاده روی که سبب خستگی بیش از حد فرد نشود مجاز است.
در طی دوره شیمی درمانی آیا رژیم غذایی خاصی باید رعایت شود؟
تا حد امکان از مواد غذایی سالم و تازه استفاده شود. مصرف گوشت، مرغ، ماهی، سبزی، میوه توصیه می شود. پرهیز غذایی خاصی وجود ندارد مگر در افرادی که قبل از شیمی درمانی به علت مشکلات دیگری مانند بیماری قند، افزایش چربی خون یا فشار خون مجبور به رعایت رژیم غذایی خاصی بوده اند. میوه و سبزی ها باید به دقت شسته، ضد عفونی و تا حد امکان پوست گرفته شوند.
شما از ابتدای درمان تا فراغت از درمان به همراهی یک نفر مشاور روان احتیاج خواهید داشت.
- ما در مرحم سرطان را تجربه کرده ایم و می توانیم شما را یاری دهیم.
- شماره تماس: 66404020-021 09354673659 09037524222